Trí tuệ Nhân tạo (AI) đã trở thành động lực cốt lõi thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và thay đổi sâu sắc cấu trúc xã hội trên toàn cầu. Nhận thức rõ tiềm năng to lớn này, các quốc gia đi đầu như Hoa Kỳ đã triển khai một hệ thống chính sách quốc gia toàn diện và khung pháp lý nhằm thúc đẩy đổi mới, duy trì ưu thế cạnh tranh và đồng thời quản lý các rủi ro về đạo đức, bảo mật. Bài báo này tập trung phân tích các chiến lược, đạo luật và quy định quan trọng của Hoa Kỳ đối với phát triển AI, đặc biệt là những động thái gần đây liên quan đến Đạo luật AI và các Sắc lệnh hành pháp mang tính bước ngoặt. Từ đó, nghiên cứu rút ra những bài học kinh nghiệm then chốt và đề xuất chính sách thiết thực cho Việt Nam, quốc gia đang nỗ lực xây dựng hành lang pháp lý nhằm “bắt kịp” và khai thác hiệu quả lợi thế của AI theo Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI đến năm 2030.
- Chính sách của Hoa Kỳ liên quan tới thúc đẩy phát triển (AI)
Trí tuệ nhân tạo đã bắt đầu được quan tâm dưới thời kì của Tổng thống Obama. Vào năm 2016, cựu Tổng thống đã khởi động một loạt hội thảo và thành lập một Tiểu ban về Máy học và (AI) để theo dõi những tiến bộ công nghệ và giúp điều phối hoạt động liên bang trong lĩnh vực (AI). Những hoạt động này đã dẫn đến việc tạo ra 3 báo cáo có ảnh hưởng toàn cầu: “Chuẩn bị cho tương lai của trí tuệ nhân tạo”,[11] “Kế hoạch chiến lược phát triển và nghiên cứu trí tuệ nhân tạo quốc gia”[12] và “Trí tuệ nhân tạo, Tự động hóa và Kinh tế”.[13]
Đến khi Tổng thống Donald J. Trump cầm quyền lần 1, ông đã khởi động Sáng kiến Trí tuệ Nhân tạo Hoa Kỳ,[16] chiến lược của Quốc gia nhằm thúc đẩy sự lãnh đạo của Hoa Kỳ trong lĩnh vực (AI), bằng cách ký Sắc lệnh hành pháp 13859[17] vào ngày 11/2/2019. Sáng kiến (AI) của Hoa Kỳ tập trung nguồn lực của Chính phủ Liên bang để hỗ trợ đổi mới (AI) nhằm tăng cường thịnh vượng, tăng cường an ninh quốc gia và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân Hoa Kỳ. Kể từ khi ký Sắc lệnh Hành pháp, Hoa Kỳ đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong việc đạt được các mục tiêu của chiến lược quốc gia này. Chiến lược quốc gia nhằm thúc đẩy sự lãnh đạo của Hoa Kỳ trong lĩnh vực (AI) nhấn mạnh các chính sách và thực tiễn chính sau:
1) Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (AI): Hoa Kỳ phải thúc đẩy đầu tư của Liên bang vào nghiên cứu và phát triển (AI) phối hợp với các ngành công nghiệp, học viện, các đối tác quốc tế và đồng minh cũng như các tổ chức không thuộc Liên bang khác để tạo ra những đột phá công nghệ trong (AI). Tổng thống Trump kêu gọi tăng gấp 2 lần hoạt động nghiên cứu và phát triển (AI) phi quốc phòng trong 2 năm trong đề xuất ngân sách cho năm tài chính (FY) 2021 của ông và vào năm 2019, Chính quyền đã cập nhật kế hoạch chiến lược về (AI) R&D, đã phát triển báo cáo tiến độ đầu tiên mô tả tác động của liên bang. Đầu tư cho R&D và công bố báo cáo lần đầu tiên về chi tiêu cho hoạt động nghiên cứu và phát triển (AI) phi quốc phòng của chính phủ.[18]
2) Khai thác tài nguyên (AI): Hoa Kỳ phải tăng cường quyền truy cập vào dữ liệu, mô hình và tài nguyên máy tính chất lượng cao của Liên bang để tăng giá trị của chúng cho hoạt động R&D của (AI), đồng thời duy trì và mở rộng các biện pháp bảo vệ an toàn, bảo mật, quyền riêng tư và bí mật. Sáng kiến (AI) của Hoa Kỳ kêu gọi các cơ quan Liên bang xác định các cơ hội mới để tăng cường khả năng tiếp cận và sử dụng dữ liệu và mô hình của Liên bang. Vào năm 2019, Văn phòng Quản lý và Ngân sách của Nhà Trắng đã thiết lập Chiến lược Dữ liệu Liên bang như một khuôn khổ cho các nguyên tắc hoạt động và thực tiễn tốt nhất về cách các cơ quan Liên bang sử dụng và quản lý dữ liệu.
3) Xóa bỏ các rào cản đối với đổi mới (AI): Hoa Kỳ phải giảm các rào cản đối với việc phát triển, thử nghiệm, triển khai và áp dụng các công nghệ (AI) một cách an toàn bằng cách cung cấp hướng dẫn để quản trị (AI) phù hợp với các giá trị của Quốc gia và bằng cách thúc đẩy sự phát triển của kỹ thuật (AI) phù hợp tiêu chuẩn. Là một phần của Sáng kiến (AI) của Hoa Kỳ, Nhà Trắng đã công bố để bình luận về Nguyên tắc điều tiết (AI) của Hoa Kỳ được đề xuất, chính sách quản lý (AI) đầu tiên thúc đẩy sự đổi mới được củng cố bởi các giá trị và thực tiễn quản lý tốt của Hoa Kỳ.[19] Ngoài ra, Viện Tiêu chuẩn và Công nghệ Quốc gia (NIST) đã ban hành chiến lược đầu tiên về sự tham gia của Liên bang trong việc phát triển các tiêu chuẩn kỹ thuật (AI).[20]
4) Đào tạo lực lượng lao động sẵn sàng với (AI): Hoa Kỳ phải trao quyền cho các thế hệ công nhân Hoa Kỳ hiện tại và tương lai thông qua học việc; các chương trình kỹ năng; và giáo dục về khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM), chú trọng vào khoa học máy tính, nhằm đảm bảo rằng công nhân Hoa Kỳ, bao gồm cả công nhân Liên bang, có khả năng tận dụng tối đa các cơ hội của (AI). Tổng thống Trump chỉ đạo tất cả các cơ quan Liên bang ưu tiên liên quan đến (AI), các chương trình và cơ hội học nghề, đào tạo việc làm. Ngoài trọng tâm R&D, chương trình Viện Nghiên cứu (AI) Quốc gia mới của Quỹ Khoa học Quốc gia cũng sẽ đóng góp vào sự phát triển của lực lượng lao động, đặc biệt là các nhà nghiên cứu (AI).[21]
5) Thúc đẩy môi trường quốc tế hỗ trợ sự đổi mới (AI) của Hoa Kỳ: Hoa Kỳ phải tham gia quốc tế để thúc đẩy một môi trường toàn cầu hỗ trợ nghiên cứu và đổi mới (AI) của Hoa Kỳ, mở ra thị trường cho các ngành công nghiệp (AI) của Hoa Kỳ đồng thời bảo vệ lợi thế công nghệ của chúng ta trong (AI). Năm ngoái, Hoa Kỳ đã dẫn đầu những nỗ lực lịch sử tại Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) nhằm phát triển các thỏa thuận đồng thuận quốc tế đầu tiên về các nguyên tắc cơ bản để quản lý (AI) đáng tin cậy. Hoa Kỳ cũng đã làm việc với các đối tác quốc tế của mình trong G7 và G20 để áp dụng các nguyên tắc (AI) tương tự.[22]
6) Sử dụng (AI) đáng tin cậy cho các dịch vụ và sứ mệnh của chính phủ: Hoa Kỳ phải nắm lấy công nghệ như trí tuệ nhân tạo để cải thiện việc cung cấp và hiệu quả các dịch vụ của chính phủ cho người dân Hoa Kỳ và đảm bảo ứng dụng của nó thể hiện sự tôn trọng đúng mức đối với các giá trị của quốc gia, bao gồm quyền riêng tư, dân sự quyền và tự do dân sự. Cơ quan Quản lý Dịch vụ Tổng hợp đã thành lập Trung tâm (AI) xuất sắc để cho phép các cơ quan Liên bang xác định các phương pháp hay nhất để kết hợp (AI) vào tổ chức của họ.[23]
Chính sách về Trí tuệ Nhân tạo (AI) của cựu Tổng thống Joe Biden tập trung vào việc thúc đẩy sự phát triển công nghệ đồng thời đảm bảo an toàn, bảo mật và tính công bằng.
Cụ thể, vào tháng 10 năm 2023, cựu Tổng thống Biden đã ban hành Sắc lệnh Hành pháp toàn diện về Phát triển và Sử dụng Trí tuệ Nhân tạo một cách An toàn, Bảo mật và Đáng tin cậy (Executive Order 14110). Sắc lệnh này được coi là nỗ lực quản trị AI sâu rộng nhất của Hoa Kỳ tại thời điểm đó, nhằm thiết lập các tiêu chuẩn an toàn mới, bảo vệ quyền riêng tư và quyền công dân, và thúc đẩy đổi mới.
Các điểm chính bao gồm: (1) Yêu cầu các công ty phát triển các mô hình AI lưỡng dụng phải báo cáo kết quả kiểm tra an toàn cho chính phủ; (2) Chỉ đạo các cơ quan liên bang sử dụng quyền hạn hiện có để ngăn chặn sự thiên vị và phân biệt đối xử liên quan đến AI; (3) Thúc đẩy việc tuyển dụng nhân tài AI và đảm bảo sự cạnh tranh trong ngành.
Chính quyền Biden đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển AI có trách nhiệm, coi đây là yếu tố then chốt cho an ninh quốc gia, nền kinh tế và xã hội Hoa Kỳ.
Tại thời điểm này, kế hoạch quốc gia đã đưa ra các giả định cho tương lai của (AI).[14]
Đầu tiên, nó giả định rằng các công nghệ (AI) sẽ tiếp tục phát triển về mức độ tinh vi và phổ biến, nhờ vào các khoản đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (AI) của Chính phủ và ngành công nghiệp.
Thứ hai, kế hoạch này giả định rằng tác động của (AI) đối với xã hội sẽ tiếp tục gia tăng, bao gồm về việc làm, giáo dục, an toàn công cộng và an ninh quốc gia, cũng như tác động đến sự phát triển kinh tế Hoa Kỳ.
Thứ ba, nó giả định rằng đầu tư của ngành vào (AI) sẽ tiếp tục phát triển, như thương mại gần đây thành công đã làm tăng lợi tức nhận được từ đầu tư vào lĩnh vực nghiên ứu và phát triển (R&D)[15]. Đồng thời, kế hoạch này giả định rằng một số lĩnh vực nghiên cứu quan trọng không có khả năng nhận được đủ đầu tư theo ngành, vì họ đang phải đối mặt với vấn đề đầu tư dưới mức điển hình xung quanh hàng hóa công. Cuối cùng, kế hoạch này giả định rằng nhu cầu về kiến thức chuyên môn về (AI) sẽ tiếp tục phát triển trong ngành công nghiệp, học viện và chính phủ, dẫn đến áp lực lực lượng lao động công và tư nhân.
Như vậy, có thể thấy, chính sách ưu tiên phát trển (AI) là chính sách xuyên suốt các đời Tổng thống Hoa Kỳ.
- Chính sách của Việt Nam liên quan tới thúc đẩy phát triển trí tuệ nhân tạo
Nhận thấy tầm quan trọng của việc cần thiết phải thúc đẩy trí tuệ nhân tạo, ngày 26/1/2021, Thủ tướng chính phủ đã ra Quyết định số 127/QĐ-TTg ban hành chiến lược Quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo đến năm 2030. Chiến lược này kết hợp cùng Luật Công nghệ cao 2008 đã trở thành khung pháp lý giúp Việt Nam thúc đẩy phát triển (AI).
Về quan điểm chỉ đạo, chúng ta cần kế thừa và phát huy những thành tựu mới nhất của nhân loại. Đồng thời gắn liền sự phát triển (AI) với các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội, đảm bảo quốc phòng an ninh. Xa hơn nữa là mục tiêu làm chủ và thậm chí sáng tạo công nghệ trong lĩnh vực này.
Một trong những quan điểm nhất quán của chúng ta là đi tắt đón đầu với những loại hình công nghệ mới mà Việt Nam có thế mạnh cạnh tranh. Để làm được những điều trên, chúng ta cần đầu tư trọng điểm ứng dụng (AI) vào một số lĩnh vực liên quan tới quốc phòng an ninh, tài nguyên môi trường và các doanh nghiệp khởi nghiệp về (AI).
Để thực hiện được những chỉ đạo kể trên, Việt Nam cũng đặt ra những mục tiêu rất cụ thể. Theo đó, đến giai đoạn 2025-2030: (1) Đưa (AI) trở thành lĩnh vực công nghệ quan trọng của Việt Nam; (2) Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, phát triển các giải pháp và ứng dụng (AI); (3) Góp phần xây dựng xã hội sáng tạo, chính phủ hiệu quả, bảo vệ an ninh quốc gia, giữ gìn trật tự an toàn xã hội và thúc đẩy phát triển kinh tế tăng trưởng bền vững.
Một định hướng chiến lược rõ ràng cũng được Việt Nam đặt ra. Theo đó, việc xây dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật và hành lang pháp lý liên quan đến (AI) được ưu tiên đặt hàng đầu. Cụ thể, cần phải xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật tạo hành lang pháp lý thông thoáng đáp ứng yêu cầu thúc đẩy nghiên cứu, phát triển và ứng dụng (AI) vào cuộc sống. Đồng thời, việc phát triển và ứng dụng (AI) lấy con người và doanh nghiệp làm trung tâm, tránh lạm dụng công nghệ và xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.
Định hướng tiếp theo mà Chiến lược này đề cập tới là Xây dựng hạ tầng dữ liệu và tính toán cho nghiên cứu, phát triển và ứng dụng (AI). Đồng thời, phát triển hệ sinh thái (AI), như: (1) Phát triển nguồn nhân lực; (2) Xây dựng tổ chức; (3) Triển khai đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển ứng dụng; (4) Thúc đẩy xây dựng các trung tâm ươm tạo và thu hút đầu tư cho phát triển doanh nghiệp (AI).
Không dừng lại ở đó, chiến lược của Việt Nam cũng chỉ rõ cần phải thúc đẩy ứng dụng bằng cách phát triển doanh nghiệp ứng dụng (AI), đồng thời tích cực ứng dụng (AI) trong quốc phòng an ninh và các lĩnh vực kinh tế – xã hội. Đặc biệt, trong bối cảnh toàn cầu hóa như hiện nay, việc thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực (AI) cũng được đề cao.
- Kết luận
Trí tuệ nhân tạo đang ngày càng làm thay đổi bộ mặt đời sống xã hội. Đối với những quốc gia có nền công nghệ phát triển ở mức cao như Hoa Kỳ, họ đã có cho riêng mình chính sách xuyên suốt qua nhiều đời Tổng thống về ưu tiên phát triển (AI). Đối với Việt Nam, việc thúc đẩy nghiên cứu lĩnh vực này là một chủ trương đúng đắn của nước ta, nhằm đi tắt đón đầu công nghệ. Vì vậy, việc nghiên cứu thực tiễn tại Hoa Kỳ cũng đem đến cho Việt Nam nhiều bài học trong quá trình ban hành hệ thống chính sách và pháp luật phù hợp, nhằm tăng cường tối đa khả năng thu lợi từ (AI), cũng như hạn chế đến mức tối thiểu rủi ro mà nó mang lại.
Trên thực tế, việc Luật Công nghệ cao đã có từ năm 2008, nhưng chưa được điều chỉnh hết những vấn đề phát sinh trong tương lai về lĩnh vực (AI). Vì vậy, sự ra đời của Chiến lược Quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng (AI) đến năm 2030, Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về Đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. được xem như “kim chỉ nam” cho sự phát triển của lĩnh vực này.
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN VÀ THAM KHẢO:
[1]Andrew p. Hunter, Lindsey r. Sheppard, Robert Karlén, Leonardo Balieiro (2018), Artificial Intelligence And National Security, The Importance of the (AI) Ecosystem, A Report of the CSIS Defense-Industrial Initiatives Group, 3-5.
[2]Ibid, 5.
[3]Ibid, 6.
[4]Skymind, Artifcial Intelligence (AI), <https://skymind.ai/wiki/artifcial-intelligence-ai>.
[5]Vũ Bùi (2019), Sự khác biệt thật sự giữa “trí tuệ nhân tạo” và “Tự động hóa”, <https://smartfactoryvn.com/smart-factory/new-technology/su-khac-biet-thuc-su-giua-tri-tue-nhan-tao-va-tu-dong-hoa/>.
[6]Ibid.
[7]Maksim Karliuk (2018), The ethical and legal isues of Artificial Intelligence, <https://russiancouncil.ru/en/analytics-and-comments/analytics/the-ethical-and-legal-issues-of-artificial-intelligence/>.
[8]Arkhipov, V., Naumov (2017), On Certain Issues Regarding the Theoretical Grounds for Developing Legislation on Robotics: Aspects of Will and Legal Personality // Zakon. No. 5, 167.
[9]Ibid, 164.
[10]Corinne Cath (2018), Governing artificial intelligence: Ethical, legal and technical opportunities and challenges, Philos Trans A Math Phys Eng Sci. 376(2133): 20180080.
[11] Executive Office of the President National Science and Technology Council Committee on Technology (2016), Preparing For The Future Of Artificial Intelligence, <https://obamawhitehouse.archives.gov/sites/default/files/whitehouse_files/microsites/ostp/NSTC/preparing_for_the_future_of_ai.pdf> .
[12] Executive Office of the President National Science and Technology Council Committee on Technology (2016), The National Artificial Intelligence Research and Development Strategic Plan,
[13] Executive Office of the President National Science and Technology Council Committee on Technology (2016), Artificial Intelligence, Automation, and the Economy, <https://www.whitehouse.gov/sites/whitehouse.gov/files/images/EMBARGOED%20AI%20Economy%20Report.pdf>.
[14] Furman (2016), Is This Time Different? The Opportunities and Challenges of Artificial Intelligence, Council of Economic Advisors remarks, New York University: AI Now Symposium.
[15] Nguyên văn tiếng Anh: Research and Development
[16] Nhà Trắng (2019), Accelerating americas leadership in artificial intelligence, <https://www.whitehouse.gov/articles/accelerating-americas-leadership-in-artificial-intelligence/>,.
[17] Federal Register (2019), Maintaining American Leadership in Artificial Intelligence, <https://www.federalregister.gov/documents/2019/02/14/2019-02544/maintaining-american-leadership-inartificial-intelligence>.
[18]Nhà Trắng (2019), AI and R&D budget, <https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2019/09/FY2020-NITRD-AI-RD-Budget-September-2019.pdf>.
[19] Federal Register (2019), Identifying Priority Access or Quality Improvements for Federal Data and Models for Artificial Intelligence Research and Development (R&D), and Testing; Request for Information, <https://www.federalregister.gov/documents/2019/07/10/2019-14618/identifying-priority-access-or-qualityimprovements-for-federal-data-and-models-for-artificial>.
[20]Federal data strategy, <https://strategy.data.gov/>.
[21]Russell T. Vought (2019), Memorandum for the heads of executive departments and agencies <https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2020/01/Draft-OMB-Memo-on-Regulation-of-AI-1-7-19.pdf>.
[22] OECD, OECD Principles on AI, <http://www.oecd.org/going-digital/ai/principles/>.
[23]COE, Accelerate Adoption of Artificial Intelligence to Discover Insights at Machine Speed, <https://coe.gsa.gov/coe/artificial-intelligence.html>.
Nguồn: Trung tâm Công nghệ Vi điện tử và Tin học